آموزش اف ال استودیو
زمان مناسب خواندن دستگاهها و مفاهیم حس ی آنها
در این بخش می خواهم درباره دستگاهها و آوازهای موزیک اصیل ایرانی از نظر حال هوا و زمان مناسب برای خواندن شنیدن هر کدام حرف کنم بیشتر از جنبه حس ی این امر را ارزیابی کنم، نه از لحاظ تئوریک.
در اجرای زنده موسیقی ایرانی حتی رنگ دیوارها و سالن اجرا ، حضار و مستمعین آواز نوع نورپردازی و دکور و ... همه و تمام در اجرای آواز و درک آن بر شنونده اثر بسزایی دارد. آشنایی با لحن هم اکنون ت مفرق هر دستگاه آواز یکی از مهمترین عوامل در اجرای مناسب آواز ایرانی است. آشنایی با زمان مناسب جهت هر دستگاه آواز نیز با اهمیت است
موسقی ایرانی حاوی هفت دستگاه پنج آواز است که هر کدام دارای خصوصیات ویِژگزینشه خود هستند . جهت شروع این ارزیابی از دستگاه شور شروع می کنیم، به دستگاه شور مادر دستگاهها گفته می شود زیرا حاوی چهار آواز است ، آواز ابوعطا، آواز بیات ترک، آواز افشاری آواز دشتی. اما در مکتب اصفهان آواز بیات ترک را جزو دستگاه ماهور می دانند که در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.
اما دستگاه شور: شور آوازى است که با ذوق مشرقى‌ها موافق و سهل موردپسند عمومى است شور از جذبه و لطف خاصى برخوردار است که زیاد شاعرانه دلفریب است. آواز شور ریشهٔ عمیقى در فرهنگ ایرانى دارد که نشان دهنده تصوف و عرفان ایرانى است. این دستگاه را دستبرخی سهل ممتنع می دانند. یعنی اینکه در عین آسانی ظاهر دارای پیچیدگیهای بسیاری است . زمان شنیدن آواز در مایه شور (دستگاه شور) حس آرامش می کنیم که این امر به دلیل سهل بودن آن است . آوازی که در دستگاه شور اجرا می شود را می توان در هر زمانی از شبانه روز شنید که این از معین ات ویِژگزینشه این دستگاه است . (اکثر دستگاههای دیگر مانند ماهور، چهارگاه، همایون و نوا زمان خاصی می باشند .)
دستگاه شور را نمی توان جزو آوازهای غمگین به حساب آورد نه جزو آوازهای نشاط آور که این نیز از خصوصیات ویِژگزینشه این دستگاه است .
اما اگر بخواهیم دستگاه شور را تشبیه کنیم، مانند آدم ی می ماند که گفتارش مقبول تمام است و تمام حرف وی را درک می کنند. که این نیز خود دلیل ی بر این است که این آواز را می توان در هر مکان و زمانی اجرا کرد و شنید.
آواز ابوعطا : آواز ابوعطا خیلی لطیف ظریف است از نظر بنده چنانچه بخواهیم برای دستگاهها و آوازها جنسیت در نظر بگیریم آواز ابوعطا مونث است زیرا سرشار از لطافت ظرافت است آدم با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود به موارد فلسفی پیرامونش می اندیشد. به این ترتیب تا اندازه ای می توان نتیجه گرفت, افرادی که بیشتر به آواز ابوعطا علاقه دارند آن را بیشتر ازبقیه دستگاهها گوش می دهند, آدم های نسبتا گوشه گیر اند که دراویش هم از آنها مستثنا نیستند. آواز ابوعطا نوعی خواهش و تمنا از معشوق است و به نوعی گدائی عشق است بیشتر متکدیان کوچه و خیابان در قدیم که تمنای کمک داشتند در گوشه حجاز ابوعطا درخواست کمک میکردند آواز ابوعطا را میتوان در تمام طول روز گوش کرد ولی بهتر است آنرا در صبح گوش داد
آواز بیات ترک: مانند ابوعطا مورد توجه عامه است و در ملودی های عرفانی و درویشی مورد استفاده قرار می گیرد در وصل به معبود توانایی بسیار زیاد ی دارد. در بیات ترک کمتر حزن و اندوه دیده می شود و بیشتر حالت خبری دارد از شرایط به معشوق اطلاع رسانی می نماید اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی نیز در گوشه روح الارواح بیات ترک اجرا شده که قشنگ ئی اجرا را صد چندان کرده است خوب است بیات ترک را در صبح گوش داد
آواز افشاری : افشاری ، آواز متأثرکننده دردناک است که سخن از درد اندوه درونى دارد. آواز مناجات راز و نیاز با معبود یگانه است . افشاری آوازی تامل برانگیز است که آدم را به فکر وا می دارد احتمال دارد به همین از این آواز جهت خواندن مناجات استفاده می شود . این آواز را میتوان در همه طول روز گوش داد ولی بهتر است آنرا در زمان غروب آفتـاب گوش کنیم.
آواز دشتی: این آواز سوزناک ترین آواز ایرانی است. علیرقم اینکه ملودیهای به ظاهر شادی در موارد ی از آن تهیه و تولید و تولید و ساخته شده است اما همان ملودیهای شاد در درون خود غمی را پنهان کرده اند که جگر سوزترین هم اکنون ت را در آدم به وجود می آورند این آواز با آن که غم‌انگیز و دردناک است؛ در عین حال بسیار زیاد لطیف و ظریف است. ناراحتی و حزنی که در آواز دشتی وجود دارد می تواند ناشی از فراق یار ، رنج و سختی زمانه یا حتی از عشق به میهن وطن پرستی و ... باشد. در خواندن این آواز حس نقش مهمی را ایفا می نماید . اینگونه نقل می کنند که آواز دشتی مناسب جهت غروب و عصر است.
دستگاه ماهور : دستگاه ماهور مایه ای است با وقار ابهت شوکت خاصى به شنونده القا مى‌کند آهنگ ساز براى بیان شجاعت‌ها و دلیرى از این آواز استفاده مى‌کند. ماهور چون قرین موسیقى فرنگى است، بین جوانان اهمیت خاصى دارد. اما در کل آواز ماهور طرب‌انگیز شاد مى‌باشد. مناسب ترین برای گوش دادن به ماهور صبح قبل از اذان ظهر است.
دستگاه سه گاه: آواز سه‌گاه ریشهٔ کاملاً ایرانى دارد. اما سه‌گاه در بین ترک‌ها استعمال زیادى دارد و آنها در خواندن این آواز مهارت زیادى دارند. اما فارسى‌زبان‌ها آن را طور دیگرى مى‌خوانند. در هر دو، آواز با حزن اندوه همراه است و با تأثیر تألم خیلی همراه است. سه گاه هم از دستگاههای خیلی لطیف و ظریف است که برای خواندن آن باید خواننده با حس کامل اجرا نماید سه گاه دارای فراز فرودهای جالبی است در گوشه ای مانند درآمد کاملا" محکم و قوی در عین حال ظریف است در گوشه ای مانند مویه حزن و اندوه زیاد دارد و مانند بچه ای است که ذجه میزند و در گوشه ای مانند مخالف همچنین حزن پنهان صلابت و قدرت است که نوعی الارتباط توام با وقار ابهت در مساوی معشوق است بهتر است دستگاه سه گاه قبل از طلوع آفتـاب شنیده و یا خوانده شود.
دستگاه همایون : همایون آوازى است باشکوه مجلل، آرام و در عین حال زیاد زیبا دلفریب. برطبق قول مرحوم خالقی ، همایون ناصحى است مشفق و مهربان که با کمال شرم و آزرم با مستمعین خود مکالمه درد دل مى‌کند و با بیانى شیوا چنان نصیحت مى‌کند پند مى‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت و استادى نیست. از نظر بنده جانسوز ترین آواز بعد از دشتی دستگاه همایون است زیرا در موارد ی ناراحتی موجود در دل این دستگاه سرسخت ترین دل را نیز محزون میسازد. بهتر است دستگاه همایون را بعد از غروب خورشید و در ابتدای شب گوش داد
آواز بیات اصفهان: بیات اصفهان از آوازهاى گذشته ایرانى است. آوازى است جذاب گیرا ؛ این آواز ریتمى بین شادى و ناراحتی دارد. عشقی ترین آواز ایرانی است میتوان آنرا مانند ابوعطا جنسیت مونث داد زیبا ئی احساس ی این آواز زیاد بالا است بیشتر اشعار عشقی در این آواز خوانده میشوند بهتریـن زمان برای گوش دادن به آواز اصفهان شب قبل از خواب است
دستگاه چهارگاه : چهارگاه را می توان دستبعضی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه روحی بلند عرفانی است حس ات عالی آدم ی را در کنار خصایص و محسنات آدم ی صبور و شکیبا دار است.از ناکامی ها نا امیدی ها اشک غـم می ریزد و در شادی ها خوشی ها اشک شوق و سرور. این دستگاه، برترین مورد جهت تهیه و تولید به احتمال زیاد ت تصانیف ملی میهنی حماسی است به طوریکه به زیبا یی می تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده بوجود آورد. چهارگاه برعکس زیبا ابوعطا و اصفهان دارای جنسیت مردانه است و بهتر است به زمان طلوع آفتـاب به آن گوش فرا داد.
دستگاه نوا : آوازى است در میزان اعتدال که آهنگ ى ملایم مبوسیله دارد، نه خیلی شاد و نه خیلی حزن‌انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند اکثرا ٌ ً در انتها مجلس مى‌نواختند. ً اشعار عارفانه را براى نوا انتخاب مى‌کنند که تأثیر خیلی زیادى در شنونده ایجاد مى‌کند. دستگاه نوا در آدم آرامشی همراه با سکون سکوت ایجاد می نماید و با گوش دادن به آن آدم حس می نماید که بر روی امواج آرام دریا با آرامشی وصف ناپذیر در حال شنا کردن است. نوا را میتوان در تمام طول شبانه روز گوش داد اما شب قبل از خواب هم پیشنهاد می شود
دستگاه راست پنجگاه : همان گونه که از اسمش پیداست دارای هر پنج گام موجود در موسیقی ایرانی است و به نوعی به تمام آنها ورود پیدا می نماید پس تمام حالتهای موجود در پنج گام ایرانی را حاوی می شود اما شبیه ماهور آوازى با وقار و ابهت است مانند پیری فرزانه است که به نصیحت کردن و دادن پند اندرز به بچه های است علیرقم نزدیکی زیاد این دستگاه به ماهور لطافت ظرافتهائی است که حس آرامش خاصی را در آدم ایجاد می نماید در تمام طول روز میتوان به این آواز گوش داد اما برترین زمان صبح تا قبل از اذان ظهر است زمان مناسب خواندن دستگاهها و مفاهیم احساس ی آنها
در این بخش می خواهم درباره دستگاهها و آوازهای موسیقی اصیل ایرانی از نظر حال هوا و زمان مناسب جهت خواندن و شنیدن هر کدام حرف کنم و بیشتر از جنبه حس ی این امر را ارزیابی کنم، نه از لحاظ تئوریک.
در اجرای زنده موسیقی ایرانی حتی رنگ دیوارها و سالن اجرا حضار و مستمعین آواز نوع نورپردازی دکور و ... همه تمام در اجرای آواز و درک آن بر شنونده ، تاثیر بسزایی دارد. آشنایی با لحن هم اکنون ت مفرق هر دستگاه آواز نیز یکی از مهمترین عوامل در اجرای مناسب آواز ایرانی است. آشنایی با زمان مناسب برای هر دستگاه آواز هم با اهمیت است
موسقی ایرانی حاوی هفت دستگاه پنج آواز است که هر کدام خصوصیات ویِژگزینشه خود می باشند . جهت شروع این نقد از دستگاه شور شروع می کنیم، به دستگاه شور مادر دستگاهها گفته می شود زیرا خود حاوی چهار آواز است ، آواز ابوعطا، آواز بیات ترک، آواز افشاری و آواز دشتی. اما در مکتب اصفهان آواز بیات ترک را جزو دستگاه ماهور می دانند که در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.
اما دستگاه شور: شور آوازى است که با ذوق مشرقى‌ها موافق سهل و موردپسند عمومى است شور از جذبه لطف خاصى برخوردار است که زیاد شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشهٔ عمیقى در فرهنگ ایرانى دارد که نشان دهنده تصوف و عرفان ایرانى است. این دستگاه را دستبعضی سهل و ممتنع می دانند. یعنی اینکه در عین آسانی ظاهر دارای پیچیدگیهای بسیاری است . زمان شنیدن آواز در مایه شور (دستگاه شور) احساس آرامش می کنیم که این امر به سهل بودن آن است . آوازی که در دستگاه شور اجرا می شود را می توان در هر زمانی از شبانه روز شنید که این از معین ات ویِژگزینشه این دستگاه است . (اکثر دستگاههای دیگر مانند ماهور، چهارگاه، همایون نوا دارای وقت خاصی می باشند .)
دستگاه شور را نمی توان جزو آوازهای غمگین به حساب آورد و نه جزو آوازهای نشاط آور که این هم از خصوصیات ویِژگزینشه این دستگاه است .
اما چنانچه بخواهیم دستگاه شور را تشبیه کنیم، مانند آدم ی می ماند که گفتارش مقبول تمام است تمام حرف وی را درک می کنند. که این نیز ی بر این است که این آواز را می توان در هر مکان و زمانی اجرا کرد و شنید.
آواز ابوعطا : آواز ابوعطا خیلی لطیف ظریف است از نظر بنده اگر بخواهیم برای دستگاهها و آوازها جنسیت در نظر بگیریم آواز ابوعطا مونث است زیرا سرشار از لطافت و ظرافت است آدم با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود و به موارد فلسفی پیرامونش می اندیشد. به این ترتیب تا اندازه ای می توان نتیجه گرفت, افرادی که بیشتر به آواز ابوعطا علاقه دارند آن را بیشتر ازبقیه دستگاهها گوش می دهند, آدم های نسبتا گوشه گیر اند که دراویش از آنها مستثنا نیستند. آواز ابوعطا نوعی خواهش تمنا از معشوق است و به نوعی گدائی عشق است بیشتر متکدیان کوچه و خیابان در قدیم که تمنای یاری داشتند در گوشه حجاز ابوعطا درخواست یاری میکردند آواز ابوعطا را میتوان در تمام طول روز گوش کرد اما بهتر است آنرا در صبح گوش داد
آواز بیات ترک: مانند ابوعطا مورد توجه عامه است و در ملودی های عرفانی و درویشی مورد مصرف قرار می گیرد در وصل به معبود توانایی زیاد ی دارد. در بیات ترک کمتر حزن و اندوه دیده می شود و بیشتر حالت خبری دارد از شرایط خود به معشوق اطلاع رسانی می نماید اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی در گوشه روح الارواح بیات ترک اجرا شده که زیبا ئی اجرا را صد چندان کرده است بهتر است بیات ترک را نیز در صبح گوش داد
آواز افشاری : افشاری آواز متأثرکننده و دردناک است که سخن از درد و اندوه درونى دارد. آواز مناجات راز و نیاز با معبود یگانه است . افشاری آوازی تامل برانگیز است که آدم را به فکر وا می دارد و شاید به همین دلیل از این آواز جهت خواندن مناجات مصرف می شود . این آواز را میتوان در همه طول روز گوش داد ولی بهتر است آنرا در غروب خورشید گوش کنیم.
آواز دشتی: این آواز سوزناک ترین آواز ایرانی است. علیرقم اینکه ملودیهای به ظاهر شادی در موارد ی از آن تهیه و تولید و ساخـته شده است ولی همان ملودیهای شاد در درون خود غمی را پنهان کرده اند که جگر سوزترین هم اکنون ت را در آدم به وجود می آورند این آواز با آن که غم‌انگیز و دردناک است؛ در عین حال بسیار زیاد لطیف و ظریف است. غـم و حزنی که در آواز دشتی وجود دارد می تواند ناشی از فراق یار رنج و سختی زمانه یا حتی از عشق به میهن وطن پرستی ... باشد. در خواندن این آواز احساس نقش مهمی را ایفا می نماید . اینگونه نقل می کنند که آواز دشتی مناسب جهت غروب و عصر است.
دستگاه ماهور : دستگاه ماهور مایه ای است با وقار و ابهت شوکت خاصى به شنونده القا مى‌کند آهنگ ساز براى بیان شجاعت‌ها و دلیرى از این آواز مصرف مى‌کند. ماهور چون قرین موسیقى فرنگى است، بین جوانان اهمیت خاصى دارد. ولی در کل آواز ماهور طرب‌انگیز و شاد مى‌باشد. مناسب ترین وقت برای گوش دادن به ماهور صبح قبل از اذان ظهر است.
دستگاه سه گاه: آواز سه‌گاه ریشهٔ کاملاً ایرانى دارد. اما سه‌گاه در بین ترک‌ها استعمال زیادى دارد و آنها در خواندن این آواز مهارت زیادى دارند. ولی فارسى‌زبان‌ها آن را طور دیگرى مى‌خوانند. در هر دو، آواز با حزن و اندوه همراه است و با تأثیر و تألم زیاد همراه است. سه گاه نیز از دستگاههای زیاد لطیف ظریف است که برای خواندن آن می بایست خواننده با حس کامل اجرا نماید سه گاه دارای فراز و فرودهای جالبی است در گوشه ای مانند درآمد کاملا" محکم و قوی در عین حال ظریف است در گوشه ای مانند مویه حزن و اندوه زیاد دارد مانند بچه ای است که ذجه میزند در گوشه ای مانند مخالف به اضافه حزن پنهان دارای صلابت قدرت است که نوعی الارتباط توام با وقار و ابهت در مساوی معشوق است خوب است دستگاه سه گاه قبل از طلوع آفتـاب شنیده یا خوانده شود.
دستگاه همایون : همایون آوازى است باشکوه و مجلل، آرام و در عین حال زیاد زیبا و دلفریب. برطبق قول مرحوم خالقی ، همایون ناصحى است مشفق مهربان که با کمال شرم و آزرم با مستمعین خود مکالمه و درد دل مى‌کند و با بیانى شیوا چنان نصیحت مى‌کند و پند مى‌دهد که هیچ سخنران را این مهارت و استادى نیست. از نظر بنده جانسوز ترین آواز بعد از دشتی دستگاه همایون است زیرا در موارد ی موجود در دل این دستگاه سرسخت ترین دل را هم محزون میسازد. بهتر است دستگاه همایون را بعد از غروب خورشید در ابتدای شب گوش داد
آواز بیات اصفهان: بیات اصفهان از آوازهاى گذشته ایرانى است. آوازى است جذاب گیرا ؛ این آواز ریتمى بین شادى و ناراحتی دارد. دوستانه ترین آواز ایرانی است میتوان آنرا مانند ابوعطا جنسیت مونث داد قشنگ ئی احساس ی این آواز زیاد بالا است بیشتر اشعار عاشقـانه در این آواز خوانده میشوند با کیفیت ترین زمان برای گوش دادن به آواز اصفهان شب قبل از خواب است
دستگاه چهارگاه : چهارگاه را می توان دستبرخی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند عرفانی است و حس ات عالی آدم ی را در کنار خصایص محسنات آدم ی صبور و شکیبا دار است.از ناکامی ها و نا امیدی ها اشک می ریزد در شادی ها خوشی ها اشک شوق سرور. این دستگاه، بهتریـن مورد جهت تولید و ساخت حتمـا ت و تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوریکه به قشنگ یی می تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده بوجود آورد. چهارگاه برعکس زیبا ابوعطا اصفهان جنسیت مردانه است بهتر است به زمان طلوع خورشید به آن گوش فرا داد.
دستگاه نوا : آوازى است در میزان اعتدال که موزیک ى ملایم مبوسیله دارد، نه زیاد شاد نه زیاد حزن‌انگیز. نوا را آواز خوب گفته‌اند اکثرا ً در انتها مجلس مى‌نواختند. اکثرا ٌ ً اشعار عارفانه را براى نوا انتخاب مى‌کنند که تأثیر خیلی زیادى در شنونده ایجاد مى‌کند. دستگاه نوا در آدم آرامشی همراه با سکون و سکوت ایجاد می نماید با گوش دادن به آن آدم حس می نماید که بر روی امواج آرام دریا با آرامشی وصف ناپذیر در حال شنا کردن است. نوا را میتوان در تمام طول شبانه روز گوش داد ولی شب قبل از خواب توصیه می شود
دستگاه راست پنجگاه : همان گونه که از اسمش پیداست دارای هر پنج گام موجود در موسیقی ایرانی است به نوعی به تمام آنها ورود پیدا می نماید پس تمام حالتهای موجود در پنج گام ایرانی را حاوی می شود اما شبیه ماهور آوازى با وقار ابهت است مانند پیری فرزانه است که به نصیحت کردن دادن پند و اندرز به بچه های است علیرقم نزدیکی خیلی این دستگاه به ماهور دارای لطافت و ظرافتهائی است که حس آرامش خاصی را در آدم ایجاد می نماید در تمام طول روز میتوان به این آواز گوش داد اما بهتریـن صبح تا قبل از اذان ظهر است
- ۹۵/۰۳/۰۴